Bệnh chân đen là một trong những bệnh cấp tính nguy hiểm ở gia súc và cừu, đặc trưng bởi tốc độ tiến triển nhanh và tỷ lệ tử vong cao. Bệnh không chỉ gây tổn thất nghiêm trọng về kinh tế trong chăn nuôi mà còn là thách thức trong quản lý đàn, đặc biệt ở các trang trại chăn nuôi bò thịt và cừu. Hãy cùng Vemedim tìm hiểu về cơ chế sinh bệnh, triệu chứng lâm sàng, chẩn đoán và biện pháp kiểm soát là yếu tố then chốt để ngăn ngừa và giảm thiểu thiệt hại ngay sau đây.
Nguyên nhân gây bệnh chân đen
Vi khuẩn Clostridium chauvoei tồn tại tự nhiên trong đường ruột của gia súc và cừu, nhưng bào tử của nó có khả năng sống sót trong đất nhiều năm, là nguồn lây bệnh quan trọng. Động vật có thể nhiễm bệnh thông qua tiêu hóa bào tử từ cỏ, nước hoặc đất bị ô nhiễm. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn đi qua thành ruột vào máu, lắng đọng chủ yếu ở cơ, lá lách, gan và các mô khác, tồn tại trong trạng thái tiềm ẩn cho đến khi cơ chế kích hoạt bệnh xảy ra.
Ở gia súc, bệnh chân đen thường là nội sinh, phát triển mà không cần có vết thương trước đó, mặc dù chấn thương cơ hoặc vận động quá mức đôi khi có thể kích hoạt. Những con vật mắc bệnh thường là gia súc khỏe mạnh, tăng trọng tốt, chủ yếu từ 6-24 tháng tuổi nhưng bê từ 6 tuần tuổi hoặc bò già 10-12 tuổi cũng có thể bị ảnh hưởng. Bệnh thường xảy ra vào mùa hè và mùa thu.
Ở cừu, bệnh hầu như luôn liên quan đến nhiễm trùng vết thương, chẳng hạn như sau khi xén lông, cắt đuôi, thiến hoặc các chấn thương do dụng cụ, khiến vi khuẩn xâm nhập và phát triển tại chỗ. Tỷ lệ tử vong ở cả gia súc và cừu thường rất cao, thậm chí lên đến 100%.
>> Xem thêm:
- Bệnh nhiệt thán trên trâu bò: Triệu chứng, cách phòng - trị bệnh
- Bệnh lao bò: Hiểu về nguyên nhân và phương pháp phòng ngừa
Triệu chứng lâm sàng của bệnh chân đen
Bệnh khởi phát đột ngột, một số con vật có thể chết mà không có triệu chứng báo trước. Các dấu hiệu lâm sàng phổ biến bao gồm:
- Sốt cao lúc đầu, sau đó có thể bình thường hoặc hạ nhiệt khi bệnh tiến triển.
- Què quặt cấp tính, thường ảnh hưởng đến chân sau.
- Sưng phù nề cơ lớn, đặc biệt ở hông, vai, lưng, cổ, ngực; ban đầu sưng cục bộ, nóng và đau.
- Tiếng lục cục (crepitus) khi sờ nắn các cơ sưng, da trở nên lạnh và mất cảm giác do giảm tuần hoàn.
- Suy nhược, run rẩy, đôi khi lưỡi có thể thè ra hoặc cơ hoành và cơ tim bị tổn thương, gây thở bất thường.
Tử vong thường xảy ra trong vòng 12-48 giờ sau khi xuất hiện triệu chứng. Ở cừu, tổn thương cơ thường nhỏ, sâu và dễ bị bỏ qua, trong khi ở gia súc, các cơ bị ảnh hưởng thường đỏ sẫm, khô, xốp, thâm nhiễm bong bóng khí và ít phù nề.
Chẩn đoán bệnh chân đen
Chẩn đoán dựa trên lâm sàng và khám nghiệm tử thi, kết hợp xét nghiệm vi sinh. Một số phương pháp chính:
- Khám lâm sàng: Sự hiện diện của tiếng lạo xạo và sưng các cơ lớn là dấu hiệu gợi ý.
- Siêu âm cơ: Có thể phát hiện mô cơ bất thường, phù nề và khí trong cơ.
- Khám nghiệm tử thi: Mẫu cơ bị tổn thương có màu đỏ sẫm đến đen, khô, xốp, có mùi ngọt, bong bóng khí. Các cơ có thể bao gồm lưỡi, cơ hoành, cơ tim.
- Nuôi cấy kỵ khí và định danh sinh hóa: Xác nhận C. chauvoei trong mô cơ là tiêu chuẩn vàng.
- Xét nghiệm miễn dịch và PCR: Phát hiện nhanh C. chauvoei trong mô lâm sàng. Tuy nhiên, PCR môi trường không đáng tin cậy.
Lưu ý: Một số vi khuẩn Clostridium khác (C. septicum, C. novyi, C. sordellii, C. perfringens) có thể gây tổn thương mô giống chân đen, đặc biệt nếu mẫu được thu sau >24 giờ kể từ khi động vật chết.
Phòng ngừa và kiểm soát bệnh chân đen
Biện pháp chủ yếu để phòng ngừa bệnh là tiêm vắc-xin và quản lý môi trường. Cụ thể:
- Gia súc: Tiêm Vắc-xin cho bê 2 tháng tuổi tiêm 2 liều, cách nhau 4 tuần, nhắc lại hàng năm trước mùa nguy cơ cao (mùa xuân, đầu hè).
- Cừu: Tiêm Vắc-xin cho cừu cái chưa từng mắc bệnh tiêm 2 liều, liều thứ hai 1 tháng trước sinh, nhắc lại hàng năm. Cừu non tiêm trước khi ra đồng cỏ.
- Dự phòng dịch bệnh: Trong đợt bùng phát, gia súc và cừu có thể được tiêm vắc-xin và điều trị dự phòng bằng penicillin (10.000 IU/kg tiêm bắp) trong 14 ngày.
- Quản lý đồng cỏ và chuồng trại: Di chuyển động vật khỏi đồng cỏ bị ảnh hưởng, tránh khai thác đất quá mức, đảm bảo vệ sinh và hạn chế bào tử lây lan.
- Xử lý xác chết: Đốt hoặc chôn sâu, có rào chắn để ngăn bào tử xâm nhập môi trường.
- Sử dụng vắc-xin địa phương: Trong trường hợp vắc-xin thương mại không đủ phổ kháng nguyên, có thể sản xuất vắc-xin từ các chủng địa phương đã xác định.
Bệnh chân đen là một bệnh cấp tính nguy hiểm với tỷ lệ tử vong cao ở gia súc và cừu, đặc biệt là trong điều kiện môi trường thuận lợi cho bào tử Clostridium chauvoei. Phòng ngừa thông qua tiêm vắc-xin, quản lý môi trường và xử lý xác chết là biện pháp quan trọng nhất để giảm thiểu tổn thất kinh tế và nguy cơ bùng phát. Nếu cần hỗ trợ trong công tác kiểm soát bệnh, hãy liên hệ với Vemedim chúng tôi để được tư vấn nhé!
